دولت بایدن و متحدان اروپایی، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، را «ظالم و جنایتکار جنگی» می‌نامند. اما او جایگاهی ویژه در میان کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین دارد.
هداپرس: روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی می‌نویسد: با اینکه لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس جمهوری برزیل می‌گوید اوکراین و روسیه هر دو مقصر جنگی هستند اما خرید انرژی و کودهای شیمیایی از روسیه توسط برزیل افزایش یافته که همین امر به تزریق میلیاردها دلار به اقتصاد روسیه منجر شده است.
وقتی روسیه ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ حمله خود را به اوکراین آغاز کرد، دولت بایدن حمله‌ای دیپلماتیک را فعال کرد که به اندازه تلاشش برای ارسال سلاح به اوکراین مهم بود. آمریکا با وضع تحریم‌های اقتصادی و درخواست برای یک دفاع جمعی نظم بین‌الملل به دنبال مجازات روسیه با رنج‌های اقتصادی و تبعید سیاسی بود. هدف از این اقدامات قطع همکاری‌ها شرکت‌ها و کشورها با مسکو بود.
اما بعد از دو سال، پوتین آنطور که مقام‌های آمریکایی انتظارش را داشتند، منزوی نشد. قدرت ذاتی روسیه که ریشه در ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی آن دارد، به مقاومت مالی و سیاسی قدرت بخشیده که تهدیدی برای دوام مخالفان غربی محسوب می‌شود. نفوذ پوتین در بخش‌هایی از آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی مثل همیشه قوی است یا در حال رشد است و نفوذش بر قدرت در داخل نیز به نظر مانند همیشه قوی مانده است.
جنگ اوکراین و روسیه البته بی شک بر روسیه تاثیر گذاشته است؛ این مساله باعث شده تا روسیه بیش از گذشته در مقابل اروپا قرار بگیرد. دیوان کیفری بین‌المللی هشداری برای دستگیری پوتین صادر کرده است. سازمان ملل نیز بارها حمله به اوکراین را محکوم کرده است.
اما به گفته مقام‌های دولت بایدن، روسیه دچار یک شکست بزرگ استراتژیک نشده است.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در ژوئن اعلام کرد که بود که جنگ پوتین باعث از بین رفتن تاثیر و نفوذ روسیه در تمامی قاره‌ها شده و افزود: امروز روسیه بیش از هر زمان دیگری در عرصه جهانی منزوی شده است.
اما برخلاف آمریکای شمالی و اروپا، در مناطق دیگر جهان اوضاع جور دیگری است.
چین، برزیل و هند در حال خرید نفت روسیه آن هم با بیشترین میزان هستند و همین مساله، باعث شده تا جای مصرف کننده اروپایی را بگیرند. همچنین رشد روابط اقتصادی باعث تقویت روابط دیپلماتیک به ویژه با برخی از شرکای آمریکا شده است. پوتین در اکتبر ۲۰۲۳ به پکن رفت و دسامبر گذشته میلادی میزبان وزیر خارجه هند بود.
چند هفته قبل هم پوتین به عربستان و امارات متحده عربی رفت.
بر اساس گزارش جدید موسسه سلطنتی سرویس‌های متحد که یک گروه تحقیقات امنیتی در لندن است، نفوذ روسیه در آفریقا در حال گسترش است. وقتی که یوگنی پریگوژین، رهبر گروه واگنر در تابستان گذشته طی یک حادثه هوایی درگذشت، سرویس اطلاعات نظامی روسیه عملیات گسترده واگنر در آفریقا را در اختیار گرفت و با دولت‌هایی که برای امنیت به این گروه متکی هستند، نفوذ بیشتری داشته است.
«مایک کیماگ»، مورخ جنگ سرد در دانشگاه کاتولیک آمریکا گفت: روسیه به هیچ وجه تحت فشار نیست. از نظر اقتصادی و سیاسی فشاری بر روسیه نیست.
از منظر برخی از کارشناسان روسیه، سران اروپایی و آمریکا این مسائل را در نظر نگرفته‌اند.
«ایوجین رومر» و «اندرو وایس» از بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی در نوامبر سال گذشته میلادی در مقاله‌ای برای وال استریت ژورنال با متهم کردن تفکر غرب درباره قدرت پوتین نوشتند: آنچه که رهبران غربی آشکارا انجام نداده‌اند این است که با مردم خود در مورد ماهیت پایدار تهدید ناشی از روسیه جسور، همسو باشند.
نمونه بارز این ناامیدی، نحوه استقبال پوتین در برزیل، به عنوان بزرگترین و تأثیرگذارترین کشور آمریکای لاتین است.
داسیلوا از پوتین دعوت کرده تا در نشست رهبری گروه ۲۰ در برزیل در ماه نوامبر شرکت کند، هرچند برزیل یکی از اعضای دادگاه کیفری بین‌المللی است و موظف است حکم بازداشت رئیس جمهوری روسیه را اجرا کند. (رئیس جمهوری برزیل در ماه دسامبر از پاسخ دادن به سوالاتی در مورد اینکه آیا پوتین در صورت حضور در این نشست در برزیل دستگیر می‌شود یا نه، طفره رفت و آن را «تصمیم قضایی» خواند.)
موضع بی‌طرفانه برزیل در قبال جنگ روسیه در اوکراین در جلسه روز چهارشنبه در برازیلیا، پایتخت این کشور، بین داسیلوا و بلینکن مطرح شد. رئیس جمهوری برزیل خواستار گفت‌وگوهای صلح شده؛ موضعی که اوکراین از آن انتقاد کرده و برزیل نیز گفته که ایالات متحده با ارسال تسلیحات خود به کی‌یف به جنگ دامن می‌زند.
بلینکن در این دیدار به رئیس جمهوری برزیل گفت که ایالات متحده فکر نمی‌کند اکنون شرایط برای اقدامات دیپلماتیک مناسب باشد.
اواخر همان روز، بلینکن به ریودوژانیرو رفت تا در نشست وزرای خارجی کشورهای گروه ۲۰ شرکت کند و متوجه شد که مائورو ویه‌را، وزیر خارجه برزیل گفته است: برزیل جهانی را که در آن اختلافات به وسیله نیروی نظامی حل و فصل می‌شود، نمی‌پذیرد.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز در این نشست حضور داشت. درحالی که بلینکن و چند تن از وزرای خارجی دیگر از کشورهای متحد جنگ روسیه در اوکراین را محکوم کردند، دیگر مقام‌ها موضع بی طرفی وزیر خارجه برزیل را در پیش گرفته یا نسبت به این درگیری سکوت کردند.
سال گذشته میلادی نیز لاوروف در یک نشست مشابه در هند شرکت کرد. به بیش از ده‌ها کشور آفریقایی از جمله آفریقای جنوبی، سودان و کنیا رفت و در آوریل ۲۰۲۳ از سوی داسیلوا در محل اقامت ریاست جمهوری برزیل دعوت شد.
او ماه گذشته میلادی در نیویورک با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز دیدار داشت.
در سازمان ملل قطعنامه‌های آمریکا در محکوم کردن جنگ روسیه در اوکراین حمایت کمی را در میان کشورهایی داشت که با آمریکا یا روسیه متحد نیستند و این نشان دهنده بی اعتنایی این کشورها به مساله جنگ اوکراین است.
«آلینا پولیاکووا»، رئیس مرکز تحلیل سیاستگذاری اروپا در واشنگتن می‌گوید: این کشورها نگران هستند که به عنوان سرباز در صفحه شطرنج رقابت قدرت‌های بزرگ دیده شوند. دولت قبلی ایالات متحده بر روابط ما با این کشورها لطمه زیادی وارد کرد و ما دیگر یک شریک معتبر نیستیم. اطلاعات نادرست روسیه در بسیاری از این کشورها تاثیرگذار بوده است. در بسیاری از این کشورها روسیه چندین دهه است که سرمایه گذاری کرده است.
مسکو همچنین برای فرار از قیمت بالای مواد غذایی و انرژی که در پی حمله به اوکراین اتفاق افتاده، تلاش فراوانی به خرج داده است. چند هفته قبل، روسیه ۳۴ هزار تن کود کشاورزی مجانی به نیجریه داد که یکی از چند مقصد این کالا به آفریقاست.
پوتین همچنین می‌تواند از عهده چنین هزینه هنگفتی برآید، نه اینکه بخاطر جنگ فرسایشی در شرق اوکراین باشد بلکه به این خاطر است که روسیه با فروش بسیار بیشتر در قاره‌های دیگر جایگزینی برای مشتریان از دست رفته انرژی در اروپا یافته است. آژانس بین‌المللی انرژی ماه گذشته میلادی گزارش کرده بود که روسیه به صورت روزانه در دسامبر ۲۰۲۳، ۷.۸ میلیون بشکه نفت صادر کرده بود که بالاترین در ۹ ماه است و کمی پایین‌تر از سطح صادرات پیش از جنگ است.
در همان زمان، عایدات صادرات نفت روسیه در آن ماه ۱۴.۴ میلیارد دلار بود که پایین‌ترین در نیمه سال محسوب می‌شود. این آژانس همچنین گزارش کرد، به نظر می‌رسد تلاش‌های غرب برای اعمال سقف قیمتی بر نفت روسیه و کاهش قیمت نفت خام در بازارهای جهانی، بر درآمد کلی تاثیر گذاشته است.
تحلیلگران می‌گویند که موقعیت روسیه از حمایت بایدن از جنگ اسرائیل در غزه سود می‌برد. بسیاری از رهبران غربی، ریاکاری را در محکومیت حملات روسیه به مناطق غیرنظامی و زیرساخت‌های اوکراین مشاهده می‌کنند.
فراتر از آن، روسیه در ایجاد پیوندهای محکمتر با شرکای نزدیک خود موفق شده است، چیزی که خانم پولیاکووا آن را «اتحاد اقتدارگرایانه جدید» می‌نامد.
چین تجارتش را با روسیه حفظ کرده و شکاف‌هایی را که شرکت‌های غربی ایجاد کرده‌اند، با این اقدامات پر می‌کند که شامل تامین کالاهای اساسی و خدمات مالی می‌شود.
در مورد تحریم‌هایی که به منظور محدود کردن دسترسی روسیه به فناوری پیشرفته به ویژه تجهیزاتی که می‌تواند برای تسلیحات مدرن استفاده شود، پوتین راه‌حل‌هایی پیدا کرده است.
کشورهای همسایه مانند ارمنستان و ترکیه که عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است، به رژیم تحریم‌های ایالات متحده ملحق نشده و شرکت‌های خصوصی در آنجا تراشه‌ها و سایر اقلام را برای صادرات مجدد به روسیه وارد می‌کنند.
تحریم‌های غربی و بایکوت‌های تجاری تاثیر قطعی بر زندگی روزمره روس‌ها داشته اگرچه بسیاری از موارد مانند عدم دسترسی به «اپل پی» یا اینستاگرام به قدر کافی باعث خشم مردمی یا تغییر رفتارهای پوتین نشده است.
«ادوارد فیشمن»، یکی از مقام‌های سابق وزارت خارجه آمریکا در دولت اوباما که ناظر تحریم‌های روسیه پس از الحاق کریمه به روسیه در ۲۰۱۴ بود، گفت: اکنون تحریم‌ها ناراضی کننده هستند. در طول زمان، تحریم‌های غربی تاثیر بیشتری می‌گذارند. با وجود شکاف‌ها و تجارت بازار سیاه، روسیه برای دستیابی به مولفه‌های فناوری دچار چالش می‌شود و قراردادهای منقطع با شرکت‌های انرژی غربی، روسیه را از سرمایه گذاری مورد نیاز برای حفظ تولید نفت و گاز کارآمد محروم خواهد کرد.
اما به گفته این مقام سابق دولت اوباما، پوتین کشورش را برای یک هجوم تحریم‌ها آماده کرده و به قدر کافی گزینه برای حفظ ماشین جنگ خود و نفوذ بر عرصه جهانی دارد.
فیشمن همچنین گفت: روسیه اکنون یک نوعی از زنجیره جایگزین تامین برای خودش ایجاد کرده است. بایدن می‌تواند اقداماتی شدیدتر برای سرکوب صادرات انرژی روسیه و واردات فناوری داشته باشد اما این معنای ایجاد شکاف و درگیری با کشورهایی مانند هند است که به خریدار اصلی نفت روسیه تبدیل شده‌اند و شاید تنها به واسطه تهدید تحریم یا سایر گزینه‌های تنبیهی که می‌تواند خطر یک بحران دیپلماتیک را رقم بزند، واردات نفت خود از روسیه را کاهش دهند.
در همین اثنا، بسیاری از مشاغل و تجارت‌ها از منافع بزرگ دلالی آیتم‌های فناوری در ترکیه و امارات متحده عربی برای روسیه بهره‌مند هستند؛ دو شریکی که بایدن دوست ندارد با آنها تقابلی داشته باشد.
شاید دلهره‌آورترین واقعیت این باشد که کاهش صادرات نفت روسیه احتمالا قیمت‌های جهانی نفت را افزایش می‌دهد؛ خبر بدی برای ایالات متحده و رئیس جمهوری این کشور که پاییز امسال با رای‌دهندگان روبرو خواهد شد.
فیشمن افزود: من فکر می‌کنم در مورد انجام هر کاری که می‌تواند بازارهای جهانی نفت را متلاطم کند، نگرانی زیادی وجود دارد، به‌ویژه آن هم در سال انتخابات آمریکا.
